-
1 акыл җитмәслек
непостижи́мый; мудрёный ирон. -
2 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
3 җитү
I неперех.1) в разн. знач. достига́ть/дости́гнуть, дости́чь, доходи́ть/дойти́; добира́ться/добра́ться; достава́ть, дотя́гиватьсяхәбәр җитте — дошли́ слу́хи, изве́стия
көчкә авылга җиттем — е́ле добра́лся до дере́вни
аның бурычы мең сумга җитте — его́ долг дости́г ты́сячи рубле́й
бу фикер сиңа барып җиттеме? — дошла́ э́та мысль до тебя́?
минем буем җитми — не могу́ дотяну́ться (букв. не хвата́ет ро́ста)
2) достига́ть/дости́чь (какого-л.) во́зраста, дожи́ть до (каких-л.) лет••кырыкка җитеп акыл кермәде — погов. до́жил до сорока́ (лет), а ума́ не на́жил
3) наступа́ть/наступи́ть, бли́зиться, приближа́ться ( о времени)яз җитте — наступи́ла весна́
ашарга вакыт җитә — приближа́ется вре́мя обе́да
4) в разн. знач. хвата́ть/хвати́ть, быть доста́точныммал азыгы язга кадәр җитәр — ко́рма для скота́ хва́тит до весны́
акчам җитә — у меня́ де́нег хвата́ет (доста́точно)
безгә шушы да җиткән — нам и э́того доста́точно
5) достава́ться/доста́тьсясиңа китап җиттеме? — тебе́ доста́лась кни́га?
6) созрева́ть/созре́ть, поспева́ть/поспе́ть (о хлебе, фруктах, ягодах)ашлыклар җитте — хлеба́ созре́ли
җиләк җиткәч кил — приходи́, когда́ поспе́ют я́годы
7) отраста́ть/отрасти́ ( о волосах)малайның чәче җиткән — у ма́льчика отросли́ во́лосы, ма́льчик обро́с
8) җитми разг. не хвата́ет ви́нтиков, не все до́маәллә җитми микән моның? — мо́жет, у него́ не все до́ма?
9) җитте, җитәр хва́тит! дово́льно!миннән җитәр! — с меня́ хва́тит (дово́льно)!
10) в знач. вспом. гл. обозн. полноту, завершённость действия или доведение его до концакуып җитү — догна́ть, поравня́ться (с кем-л.)
үсеп җитү — дости́гнуть совершенноле́тия, созре́ть (о девушках, юношах)
11) в знач. вспом. гл. с глаголами на -рга обозн. чуть было не состоявшееся действиеүләргә җиттем — (я) чуть не у́мер
••җитмәскә сүзең җиткәнче гүргә үзең җитәрсең — посл. пока́ до чо́кнутого что́-нибудь дойдёт, он тебя́ в моги́лу сведёт
13) в знач. прил. җитмәслек вместе с предыдущими существительными выражает чрезмерность какого-л. качества и его недостижимостьакыл җитмәслек эшләр — уму́ непостижи́мые ве́щи
күз күреме җитмәслек — необозри́мый
кеше көче җитмәслек — непоси́льный
•- җитә калды
- җитеп килү••җитеп арткан — дово́льно, за глаза́
II прил.; разг.җитеп тора (җитеп торыр) — хва́тит, дово́льно (и э́того)
1) совершенноле́тний, дости́гший зре́лостиҗитү кызлар — де́вушки-неве́сты
2) отро́сший, вы́росший, отращённый, дли́нный ( о волосах)җитү чәчле — с дли́нными волоса́ми, длинноволо́сый
-
4 аң
сущ.1) в разн. знач. созна́ние (общественное, классовое, политическое, развитое, отсталое; рабочего, крестьянина, молодёжи); ра́зум (высший, активный, первобытного человека); ум; рассу́докаң эшчәнлеге — де́ятельность ра́зума (ума́, рассу́дка)
аналитик аң — аналити́ческий ум
гражданлык аңы — гражда́нское созна́ние
материя беренчел, аң икенчел — мате́рия перви́чна, созна́ние втори́чно
аның үпкә хисе томалаган аңын — чу́вство оби́ды в нём застла́ло ра́зум
2) в функ. сказ. аңында в созна́нии, в своём (здра́вом) уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке (кто-л. перед смертью)•- аңнан язганчы
- аңнан язар дәрәҗәдә
- аңнан язу
- аңы юк••аң җитмәслек — см. акыл җитмәслек
аң сыйдырмау — см. акылга сыймау
аңга зыян килү — см. акылга җиңеләю
аңга сыймау — см. акылга сыймау
аңны бутау (буташтыру, чуалту) — одурма́нивать/одурма́нить ( кого) || одурма́нивание
- аң бул- аңга килү
- аңга китерү
- аңны җыю
См. также в других словарях:
җитмәслек — с. Үзеннән алдагы исем (буй, акыл, күз, көч, хәл һ. б.) белән бергә предметтагы теге яки бу сыйфатның артыклыгын, аңа ирешеп булмауны аңлата акыл җитмәслек эшләр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түбән — с. 1. Җиргә яки берәр нәрсә өстенә якын. рәв. Җиргә якын, түбәнтен 2. Аскы, астагы. рәв. Аска таба, аска. и. Ас, аскы урын 3. Түбәнге (1) 4. Уйсу, иңкү түбән җир 5. Елга тамагына якын, шуңа таба булган 6. Ишеккә якынрак булган; киресе: түр 7. рәв … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге